Room 1: Önsöz
- Epilepsi nedir
- Epileptik nöbetler
- Epilepsi
- Sebepler
- Tedavi
- Acute and emergency therapy
- Long-term therapy - Saranın tesirleri
Epilepsi(Sara)-Epilepsi denince akla ne gelir?
Epilepsi nedir?
Tıp tarihinde hiçbir hastalıg˘ın tarihçesi,epilepsi kadar
eski tarihlere götürülemez.
I˙lkçag˘lardan kalma çok sayıda is¸aretler,bu
hastalıg˘ın insanlıg˘ın bas¸langıcından beri var oldug˘unu
gösterir.
Eskiden oldug˘u gibi,bugün de bu hastalık en sık görülen
müzmin hastalıklardan biridir. %0,5 ile %1 oranında insan bu
hastalıg˘a müpteladır. Buda Almanya’da 400.000 ile 800.000
arasında saralı insanın yas¸adıg˘ını gösterir!
Epilepsi terimi
Yunanca nöbet geçirmek
anlamına gelen “epilambanein” kelimesinden gelir.
Epilepsi, nöbet veya nöbet hastalıg˘ı demektir. Nöbet
hastalıg˘ının (saranın) çes¸itli s¸ekilleri
oldug˘undan, epilepsilerden bahsetmek daha yerinde olur.
Epileptik bir nöbet, beynin patolojik (hastalıklı-normal olmayan) bir tepkisidir; O rahatsız eden, s¸as¸ırtan,zarar veren uyarılara kars¸ı verilen bir cevaptır.
Bu uyarılara verilen cevap, beyindeki sinir hücrelerinin elektriki - kimyevi yollardan anormal oranlarda uyarılmasından kaynaklanır. Bu anormal hadise esnasında, aniden çok sayıda sinir hücresi ileri derecede uyarılır ve hücre içi ile hücre dıs¸ı arasıdaki elektriki gerilim “Membranpotential”ani olarak bos¸altılır. Beyin de sanki fırtına gibi bir durum hasıl olur ve sigortanın yanmasına bezer bir hâl ortaya çıkar. Bir defa geçirilmis¸ epileptik bir nöbet, epilepsi anlamına gelmez.
Eg˘er epileptik nöbetler;ortada görünür bir neden yokken sag˘lıklı bir durumdayken ortaya çıkıyor ve tekrarlamaya meylediyorsa, o zaman bir epilepsi söz konusudur. Bu da epilepsinin müzmin bir hastalık oldug˘unu ifade eder (Bütün bir ömür boyu sürmesi gerekmez).
Epileptik nöbetler çes¸itli görüntüler sergileyebilirler. Beynin her çes¸it fonksiyonu (hastalıklı olmasa bile) epileptik nöbetleri ortaya çıkarabilir.
Böylece epileptik nöbetler de çes¸itli görüntüler sergiler. Hareketler halin de (örneg˘in; sıçramalar-kasılmalar), his bozuklug˘u dedig˘imiz (örneg˘in; karıncalanma – uyus¸ma - görme ve is¸itme halluzinatinları), jetatif sinir sistemi kaynaklı (örneg˘in; yüz kızarması - dudakları morarması - ag˘ızdan salya akması -bag˘ırsak gürültüleri - idrar kaçırma), psis¸ik bozukluklar (örneg˘in; korku - ani hafıza bozuklukları - s¸uur kaybı).
Büyük nöbetlerde “Grand mal” bu belirtiler (örneg˘in; kasılmalar – sıçramalar -salya akması - idrar kaçırma - s¸uur kaybı), genellikle birlikte ortaya çıkarlar.
Epilepsi; eskiden büyük “Grand mal” ve küçük nöbetler “kline Anfalle” olmak üzere ikiye ayrılırdı.
Küçük nöbetler; kısa, birkaç saniye kadar süren dalgınlık “Absence” ,vücudun kısmi bir bölümünü tutan ani kasılmalar, bilinç bulutlanmaları gibi belirtilerdir. Bilinç bulutlanmalarına “psychomotorik” veya “partialkomplexe” nöbetlerde denir. Bu nöbetler 30 saniyeden 2 dakikaya kadar sürerler. Hasta s¸as¸kındır,anlamsız mırıldanmalar, çig˘neme, yutkunma ve s¸uursuz el hareketleri yapar.
Küçük nöbetlerin özel bir s¸eklini, daha ziyade süt çocuklug˘u çag˘ında görülen ve genellikle ag˘ır seyreden “BNS”=“Blitz – Nick - Salaam” denen nöbetler temsil ederler.
“BNS” ismi nöbetin s¸eklinden kaynaklanır. Hastanın vücudu ani olarak kasılır, kollar
yukarıya kulaklara dog˘ru atılır ve bas¸ öne eg˘ilir ( Müslüman’ların namaza dururken verdikleri selâm gibi).
Günümüzde, tıp dilinde
büyük ve küçük nöbetler yerine,
genelles¸en, bütün vücuda yayılan “generalisierter
Anfall” ve vücudun yalnız bir kısmını tutan “fokale Anfalle”
nöbetlerden bahsedilir.
a. Genelles¸en nöbetlerde, beynin iki
tarafı da nöbete katılır.
b. Vücudun yalnız bir odag˘ını tutan
nöbetlerde” fokale Anfalle”beynin yarısının sınırlı bir
bölümü nöbete is¸tirak eder.
Epileptik nöbetlerin sınıflandırılması
• Genelles¸en nöbetler”Generalisierter
Anfalle”: Örneg˘in; Grand mal” büyük nöbet
ve”Absence” dalma nöbeti.
• Kısmi kalan nöbetler” fokale Anfalla”:
Örneg˘in; tek tarafı tutan kasılmalar, his-davranıs¸ ve
tavır bozuklukları (partial komplexe Anfalle).
• Hiçbir guruba uymayan nöbetler:
Örneg˘in; yeni dog˘anların nöbetleri.
Genelles¸en, yani
bütün vücudu tutan nöbetlerde; vücudun iki
tarafı da nöbetin bas¸ladıg˘ı andan itibaren es¸it
olarak etkilenir.Nöbetin kaynak noktası olan beynin, her iki
yarısı da aynı zamanda nöbete is¸tirak eder.Bütün
vücudun nöbete is¸tirak etmesi gerekmez. Önemli
olan her iki tarafın da bas¸langıçtan itibaren es¸it
s¸ekil de etkilenmis¸ olmasıdır.
Genelles¸en nöbetler diyince akla: Genelles¸en
büyük nöbet”Grand mal”- Dalma nöbeti “Absence” –
Müslüman’ların namaza bas¸ladıg˘ı zaman verdig˘i
selâm benzeri “BNS –Anfalle” (Ani bir sıçrama ile eller
kulag˘a dog˘ru kalkar, bas¸ öne eg˘ilir,ayaklar karna dog˘ru
çekilir).
Bunun aksine nöbetin bas¸langıcından itibaren vücudun
yalnız bir tarafı veya belli bir bölümü nöbetten
etkilenirse, o zaman “fokal” kısmi bir nöbetten bahsedilebilir. Bu
demektir ki, beynin yarısının sınırlı bir bölümü
nöbete is¸tirak eder.
“Fokale
Anfalle” Kısmi nöbetler: Örneg˘in; vücudun yarısını
etkileyen büyük nöbetler, tek tarafını tutan
sıçramalar”Zuckungen”,kasılmalar “Versteifungen” , his –
davranıs¸ ve tavır bozuklukları “partial-komplexe Anfalle”.
Epilepsi
Geçirilmis¸ olan tek bir epileptik nöbet,
illâ da bir epilepsinin bas¸langıcını ifade etmez.
Örneg˘in; çocukluk çag˘ında geçirilmis¸
bir ates¸ havalesi, elektrik çarpmasından,as¸ırı
uykusuzluktan, alkoliklerde içkiyi kesmekten kaynaklanan
nöbetler tek bir olay olarak kalırlar.
Böyle vakalarda nöbetler özel durumlara bag˘lı olarak
ortaya çıkarlar ve fırsatçı nöbetler
“Gelegenheitsanfallen” olarak adlandırılırlar.
Ates¸ yükselmesi her çocukta bir havaleye ve
as¸ırı olmadıkça her gençte bir nöbete yol
açmaz; böyle bir durum için irsi bir meylin,
istidadın olması gerekir.
S¸artlar
• I˙rsi meyil ( dahili sebep )
• Ortaya çıkarmak ( harici sebep )
Beyin: Sinir hücrelerinden anormal miktarda elektrik
bos¸altılır.
Nöbet tablosu
Eg˘er epileptik nöbetler; hiçbir
tahrik olmadan, kendiliklerinden meydana geliyorsa, o zaman
epilepsilerden bahsedilir.
Epilepsinin (sara hastalıg˘ının) çes¸itli s¸ekilleri
vardır. Bunlar nöbetlerin görünüs¸
s¸ekline, sebebine, hastalıg˘ın devamına, ileride nasıl bir
sergileyeceg˘ine ve EEG dedig˘imiz beyin elektrosunun sergiledig˘i
tabloya göre nitelendirilirler. Bu faktörler her epilepsi
s¸eklinde farklı olabilirler.
Epileptik nöbetlerde oldug˘u gibi, hakiki epilepsiler de, ister
kısmi, ister genelles¸en nöbetlerden kaynaklansınlar; fokal
ve genelles¸en saralar olarak adlandırılırlar.
Epilepsilerin sınıflandırılması:
- Genelles¸en epilepsiler
- Fokal epilepsiler
- Fokal ve genelles¸en belirtiler gösteren epilepsiler
Sebepler
Çes¸itli epilepsilerin deg˘is¸ik sebepleri olabilir.
• Sınıflandırma s¸eması:
Epilepsilerin çog˘u, dıs¸ etkilerin beyinde meydana getirdig˘i kalıcı arızalardan kaynaklanan
“Residual Epilepsien” = geriye kalan “rest” epilepsiler olarak adlandırılırlar.Böyle beyin hasarından ileri gelen, Residual ( Rest) epilepsiler,gebelik esnasında geçirilmis¸ olan bir enfeksiyon hastalıg˘ından ( Örneg˘in; kızamıkçık), dog˘um sonrasında oksijen yetersizlig˘inden, beyin ve beyin zarının iltihaplarından veya bir kazada meydana gelebilecek beyin zedelenmesinden ileri gelebilirler.Prozess sarası deyince; beyinde sürüp giden, bitmemis¸ bir hadisenin ( hastalıg˘ın) varlıg˘ı kabul edilir.Bunların içinde en önemlileri ve sık görülenleri; beyin tümörleri, beyinde kanlanma yetersizlikleri ve metabolizma bozukluklarıdır. Bunların devamı esnasında epilepsi nöbetleri görülebilir.
Eg˘er epilepsiler, beynin organik bir zararından veya beyinde sürüp giden ( Prozess =dava) bir
hastalıktan kaynaklanıyorsa; bu tür epilepsilere, semptomatik epilepsiler denir.
Eg˘er epilepsilerde organik bir sebep olasılıg˘ı varsa, ama kati olarak tespit edilemiyorsa; bu tür epilepsilere de kryptogen epilepsiler ( kryptogen = muhtemelen semptomatik) denir.
Sara irsi bir hastalık deg˘ildir. Anneden- babadan çocug˘a geçmez. Buna rag˘men bazı ailelerde bu hastalıg˘a daha sık rastlanır. Birçok hastalıkta oldug˘u gibi (örneg˘in; s¸eker hastalıg˘ı veya romatizma) sarada da mevcut olan irsi meyil, anne-babadan çocug˘a nakledilebilir. Hastalıg˘ın kendisi irsi yoldan geçmez. Dıs¸ tesirlerin yardımı ile sonradan kazanılmıs¸ hastalıg˘ı faaliyete geçiren beyin arızaları (gebelik ve dog˘um komplikasyonları, ag˘ır hastalıklar, bas¸ yaralanmaları) nöbetlerin bas¸lamasında büyük rol oynarlar. Bu sebepleri her vakada bulmak mümkün deg˘ildir.
Böyle, genetik yoldan çocug˘a nakledilen irsi meyilden kaynaklanan sara türüne “idiopatik Epilepsi” denir.
Epilepsilerin 1/3 ünde sebepler henüz bulunamamıs¸tır.
S¸imdiye kadar söylenenlerden anlas¸ılan, her insanın her yas¸ta epilepsiye yakalanabileceg˘idir.
Tedavi
Acute
and emergency therapy:
Bilmeyenler
için öneriler
Epilepsi ve epileptik nöbetler, s¸imdi çok iyi tedavi edilebiliyorlar. Sonuç itibari ile; epilepsi tedavi edilen bir hastalıktır.
Tedaviden önce, hastalıg˘ın sebebinin yok edilip edilemeyeceg˘inin aras¸tırılması gerekir.
Böyle bir tedavi s¸ekline ; sebebe dayalı “kausal” terapi denir.(Örneg˘in; bir beyin tümörünün ameliyatla alınması,metabolizma bozuklug˘unun azaltılması veya tamamen düzeltilmesi).
Vakaların çog˘unda bu mümkün deg˘ildir. Zira ya sebep belli deg˘ildir,yada sebebi yok etmek imkansızdır.( Örneg˘in; beyindeki bir nedbe, yaradılıs¸ hatası, dog˘umda beynin bir zarara ug˘raması, irsi meyil ). Bu tür saraların tedavisine; semptomatik tedavi denir.
Vakaların % 90 nında uygulanan klasik tedavi
s¸ekli “ Antiepilentica” denilen, nöbeti frenleyen
ilâçlarla yapılan semptomatik
tedavidir.I˙lâçların birkaç yıl muntazam olarak
alınması gerekir. Bunların etkisi ile vakaların % 60 s¸ında tam
iyiles¸me, % 20 sinde ise bariz bir iyiles¸me
görülür.
Genellikle bu ilâçlar hastalar tarafından iyi tolere
edilir. Bazı istisna vakalarda ilâçların ciddi yan
etkileri görülür. Hasta z
or
duruma düs¸er. Tedavinin kontrolü uzman bir doktor
tarafından yapılmalıdır.
Saranın tesirleri
Epileptik nöbetler; beynin verimli faaliyetlerini kısa bir süre (geçici olarak) etkileye bilir.Beyne sürekli bir zarar vermez. Bundan dolayı birçok insanda var olan epileptik nöbetlerin, zamanla giderek beynin faaliyetlerini (bilhassa ög˘renme yeteneg˘inde azalma) zayıflatacag˘ı inancı yersizdir.
“Status epilipticus” denen; uzun süren epilepsi nöbetleri bir ayrıcalık gösterir.Böyle nöbetler 10 dakikadan daha fazla (saatlerce sürmesi mümkündür) süren büyük nöbetlerdir.”Grand mal”.
Böyle bir epilepsi koması “ Status”esnasında; beyin hücreleri kalıcı, ag˘ır zararlar görür. Modern tıbbi ilâçlar sayesinde, günümüzde böyle büyük nöbet komaları ”Grand mal-Staten” oldukça azalmıs¸tır.
Eg˘er epilepsili hasta, psis¸ik bozukluklar (zekâ gerilig˘i, tavır ve konus¸ma bozuklukları) gösteriyorsa, bunlar epilepsiden deg˘il. Epilepsinin de sebebi olan, beyin hasarındandır.
Epilepsili hastalarda; oldukça
sık,as¸ırı tepki bozuklug˘u “reaktive Störungen”
görülür: Hastalıg˘a tahammül etme
zorunlulug˘u,okuldan geri çevrilmeler, mesleki ve sosyal
guruplas¸malar, günlük is¸lerde itilip-kakılmalar
(örneg˘in; spor yaparken, ehliyet alırken, is¸ ararken
ortaya çıkan zorluklar). Çevredeki insanların
çog˘unda mevcut olan önyargı .
(epilepsinin; irsi ve psis¸ik bir hastalık oldug˘u) Hastaları
ruhi bir bunalıma sürükler.Bu davranıs¸lar
hastayı; saranın kendisinden daha fazla üzer.
Hasta bakımında ve naklinde bu hususlar öncelikle dikkate
alınmalıdır.
Bu 4 poster ( tabella): I˙nternational Epilepsi Bürosu’nun 1994
yılında yaptıg˘ı, yarıs¸malara katılan ve ödül alan
çalıs¸malardandır.
Yarıs¸manın konusu: “Epilepsy and Independence” Sara ve
özgürlük.
